Realism and Human Rights In U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, Lexington Book 2018
SOTIRIS RIZAS
Türkiye-ABD diplomatik tarihinde iki kriz dönemi yaşandı: 1974 Kıbrıs Barış Harekatı ve 2003 Parlemento’dan ABD’nin müdahale sırasında Türkiye üzerinden harekat yapmasına izin arayan tezkere sırasında yaşanan krizler… Kıbrıs’a 1974’te yaptığımız Barış Harekatımızın ABD politikası üzerindeki etkisi ne oldu? Bizim için diplomatik ilişkilerimizi 1963-74 arasındaki iletişim kopukluğu beklemek için çok uzun ve bedeli çok ağır bir dönem olmuştu. ABD Kongresi’nden kararın bu kadar geç çıkmasının, kongre açısından gerekçesi neydi? Ortadoğu ve Ön Asya’da ABD menfaatlerini bu kadar yakından ilgilendiren neydi? Bu kitapta kongre kayıtlarında yer alan gerekçeleri görmeniz mümkün. Bizim için Kanlı Noel’den sonra Kıbrıs’taki soydaşlarımızın hayatta kalabilmeleri için Kıbrıs Barış Harekatı’nın yapılması tek çıkış yoluyken neden bu durumun aktarılmasında iletişim kopukluğu yaşandı. Bu kitapta kongre kayıtlarından anlamak mümkün. Siz Değerli Bayrak okurlarımıza kitabın özet görüşünü sunuyoruz
PENTAGON’UN GÜNEYDOĞU ASYA’NIN STRATEJİK DEĞERLENDİRMESİ
Pentagon, Türkiye’nin Güneydoğu Asya’daki stratejik değeri, 1970’lerin başlarında gelişmelerin sonucu olarak ortaya çıktı. Bu değerli bölge, Mısır’ın batısında, Türkiye’nin kuzeydoğusunda, Afganistan ve Pakistan’a kadar uzanıyordu.
Arap-İsrail Savaşı ve 1973’te OPEC’in uyguladığı petrol boykotu, ABD’nin çıkarlarını savunmasız bıraktı. 1970’te Doğu Akdeniz’de ve Orta Doğu’daki gelişmeler kaygı vericiydi. Sovyetlerin hava kuvvetlerinin gelişmesi, Akdeniz’deki NATO gemilerinin Akdeniz’de bulunmalarını imkansız kılıyordu. Türkiye’nin iletişim hatları daha önceden atıl kalmıştı. Dahası Türkiye Sovyetlerin Suriye’de bulunması yüzünden daha da korunmasız hale gelmişti.
Pentagon’un ortak görüşü, Sovyet kara hava üsleri ve ABD’nin Hava Kuvvetleri arasında Akdeniz’de operasyonel kabiliyetin düştüğü ve riskin arttığı yönündeydi. Sovyetler birliği bölgede komünizm riskini arttırıyordu. Türk boğazlarının ise her zamanki gibi kontrolünün olası bir müdahalede çok stratejik önemi olacaktı.
KÜBA KRİZİ İLE NÜKLEER SAVAŞIN EŞİĞİNE GELİNDİ
Küba Krizini, Noam Chomsky tüm dünyanın nükleer savaşa ramak kala yanlış istihbarattan döndüğünü anlatıyor. Yanlış istihbarat olduğunun analaşıldığında, Brezinsky’nin başkana nükleer bomba kullanılması talimatının iletilmek üzere telefon elde beklendiğini anlatmaktadır.[1]
Kıbrıs, Yunan-Türk ilişkilerinin bir sonuç etkisiydi. Eylül 1976’da Senatör Eagleton Brezinsky’e ve Kissinger’a “Kıbrıs konusunda başarısız olduklarını, Kongreyle işbriliği yapamadıklarını, kamuoyuna kabul edilebilir bir formül öneremediklerini” iletmesini istedi.
KIBRIS İÇİN FEDERASYON ÖNERİSİ
Devlet Bakanı Cyrus Vance, 30 Temmuzda Cenova’da ilk konferansın deklorasyonunda Türkleri 14 Ağustos 1974’te ilerlemeden önce iki taraflı federasyon(bi-zonel federation) olması gerektiğini ifade etti. Kissinger’ın 1974’teki Kıbrıs Müdahalesi’nin önlemekte başarısız olduğu anlatılıyor. Carter Yönetimi’ne yapılan çelişkili baskılar sonucunda Kongre’den Türkiye’ye yönelik ambargo kararı çıktı. Devlet Bakanı Vance’e göre Türkiye’nin Kıbrıs konusunda gelişmne katedilmemesi halinde yunanistan’la yaptığı savunma anlaşmasının benzerini bile yapılmaması[2] Nixon-Ford Yönetimi, Kissenger ile birlikte görüşünün değiştirilmesi gerektiğini söylüyordu.
CARTER YÖNETİMİNDE DEĞİŞEN NE?
Kıbrıs ve Ege ABD Başkanı Carter’ın 1977-1978’de öncelikli olarak ele aldığı konular arasında bulunuyordu. ABD Savunma Bakanı harold Brown’ın aktardığına göre ABD ve Türkiye Arasındaki diplomatik gerilim ortak askeri müdahalede bulunulmasını imkansız hale getiriyordu. [3] Carter Yönetimi ise, dış politikayı nisan 1977’nin sonunda şekillendirdi. Kissenger İngiltere’den aldığı bilgiye göre, Yunanistan’ın Avrupa bağlarını zayıflatmayacağına kanaat getirdi. Aynı zamanda Fransa’nın Giscard D’Estaining idaresi altındaki dış politikasını Washington ve Federal Almanya Cumhuriyeti’nin Yunanistan’ın Avrupa topluluğu ile olan ilişkisinin Atlaktik İttifakı’na giden yolda karar verici bir politika olacağına razı olmadı.
Kasım 1973’ten itibaren Kıbrıs Yunanistan-Türk ilişkisi halinde ortaya çıkan tek sorun dağıtıldı. Yunanistan 1931’de 10 millik bir hava sularında olduğu açıklandı. Türkiye, Yunanistan’ın bu kararına Kıbrıs Krizi sınırında 1974’te kınadığına açıkladı. Yunanistan 1958’de Cenova Konvansiyonu, başlatarak karşılıksız olarak tek taraflı olarak karasuları denizdibi araştırmalarını yapabilmek üzere arttırabileceğini ilan etti.
1974 Krizinden sonra Kıbrıs, adalarda, doğu Akdeniz’de 12 adada meşru müdafaasını kullanma hakkı olduğunu ve askerlerini konuşlandıracağını 1923 Lozan ve 1947 Paris Anlaşmalarına aykırı olarak açıkladı. Ankara ise Asya’nın jeolojik gelişimine aykırı olarak kullanımına karşı çıktı.[4]
MAKARİOS’A ANKARA UYARISI
Clifford’un raporunda eğer birkaç yıl içerisinde Kıbrıs’ta ABD menfaatleri sağlanamazsa, Makarios’a ABD yardımlarının azalacağı yönünde baskı yaptığı rapor edildi. Clifford açıkça Kıbrıs’ta bir anlaşmaya varılması yüzünden Ankara-Washington ilişkilerinin tehlikeye atılmayacağını açıkladı. Makarios, Kıbrıs Cumhuriyetinin iki bölgeli karakterlerinin prensibiyle kabul edileceğini.(Kıbrıs topraklarının %20lik kısmının alınabileceğini açıkladı)
KIBRIS’TAKİ ASKERİ ÜSLER NE OLACAK?
Carter Yönetimi, ABD-Türkiye arasında savunma anlaşmasının derhal yapılması gerektiğini biliyordu ancak kongreden hemen izin alınamadı. Bu ancak 1977’nin sonuna kadar önemli gelişme kaydedilebilirse hayata geçirilecekti. ABD’nin BM Genel Sekreterinin çabalarını desteklemesi ve anayasal olarakl Kıbrıslı Türklerin ve Rumların isteklerine odaklanması gerekiyordu. ABD’nin bölgedeki İngiliz kuvvetlerine ait üsleri de aklında tutması, Yunanistan’ın NATO’ya entegrasyonu esnasında idame ettirmesi gerekiyordu.
KONGRE’NİN TÜRKİYE’YE YAPILACAK ASKERİ SATIŞ TEREDDÜDÜ
Yönetimin kongrenin onayını beklememesi gerekirken 1978’de Türkiye’ye yapılacak olan dış askeri satışların 175 milyon dolarlık meblağın onayı istendi. 1977’de 125 milyon dolarlık satışlar Ford Yönetimi tarafından gerçekleştirilmişti. Carter Yönetimi aynı zamanda Türkiye’nin nakit para karşılığında F-4 uçaklarını alabileceklerini duyurmuştu.[5] Brezinsky 175 milyon dolarlık bu faturayı, Yunanistan ve Türkiye’nin populasyonlarını ve silahlı kuvvetlerinin büyüklüğünü göz önünde bulundurulduğunda zaten eşit olmayan bir muameleye tabi tutulduğunu bildirerek durumun düzeltilmesini önerdi. Ancak Brademens, Sorbones ve Eagelton ABD Başkanı Carter’ın 1976’daki seçim taahhütlerine aykırı olduğunu öne sürerek muhalefet ettiler.
AMBARGOLARIN TÜRKİYE MALİYESİNE YIKICI ETKİSİ
1977 baharında Türkiye, uluslararası para örgütlerinden ve hükümetten borç para istemekten başka çare yol bulmadı. 1977 temmuzunda Amerikalılar Kıbrıs konusundaki görüşlerini gözden geçirdiler. Toprak ve anayasa konusundaki sorunlarına dayandı. Kıbrıs’ta Türklerin %20-30’luk bir alanda bulunmaları gerektiğini ifade ettiler.
1977 sonbaharında Dönemin Dış İlişkiler Bakanımız Çağlayangil, ABD’nin niyetini sordu. Kıbrıs’ın güvenliği konusunda ABD’nin özel bir görev alıp almak istemediğini sordu. Türkiye Büyükelçisi, ABD ambargosunun devam etmesi halinde ABD’nin aracılığının veya sınırlı seviyede de olsa anayasal konularda katkısının olamayacağını söyledi. Gevşek federasyo(loose federation) çatısı altında ele alınacak olması anayasal sorun[6] olarak kaldı.
[1] Noam Chomsky, International Conferance, 1 Nisan 2019
[2] Sotırıs Rızas, Realism and Human Rights In U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, Lexington Book 2018, Press Carters National Security Team Sy. 135, Sy. 137
[3]Sotırıs Rızas, Realism and Human Rights In U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, Press Carters National Security Team, Lexington Book 2018, Sy. 135
[4] Sotırıs Rızas, Realism and Human Rights In U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, Press Carters National Security Team Lexington Book 2018, Sy. 135, Sy 123
[5] Sotırıs Rızas, Realism and Human Rights In U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, Press Carters National Security Team, Lexington Book 2018, Sy. 147
[6] Sotırıs Rızas, Realism and Human Rights In U.S. Policy Toward Greece, Turkey and Cyprus, Press Carters National Security Team, Lexington Book 2018, Sy. 145
