“ Adalet göğün direğidir, yıkılırsa gökyüzü yerinde duramaz”
Yusuf Has Hacip: 1017 yılında Balasagun’da doğmuş, 1077 yılında Kaşgar’da vefat etmiştir. Kutadgu Bilig’i 1068 de yazmaya başlamış, 1069 yılında bitirmiş ve kitabını Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunmuştur.
Kutadgu Bilig, ‘devlet kazandıran bilgi’, ‘mutluluk veren bilgi’ anlamlarına gelmektedir. Kutadgu Bilig, bir siyasetname, vasiyetname, nasihatname ve ahlak kitabıdır. Didaktik bir eser olup, aruz vezniyle yazılmıştır.
“ Devlet yöneticilerine öğütler sunan Kutadgu Bilig, Türk devlet geleneğinin ve yönetici profillerinin oluşmasında etkili bir kaynaktır. Kutadgu Bilig, Devlet adamları ve idareciler için gerçek bir rehber, bir ahlak ve nasihat kitabıdır. Kutadgu Bilig, bir siyasetnamedir. Kaynağını Kur’an ve Sünnetlerden alan kutlu bir kitaptır. Devleti yöneten Bey hem sağlıklı, hem de güçlü kuvvetli bir kişi olmalıdır.
Devletin asıl amacı adaleti gerçekleştirmektir. Kanun siyasi iktidarın sınırlarını belirlemekle onun üstünde olduğunu gösterir. Kanun da uygulama alanı bulmak için siyasi otorite ve güce ihtiyaç duyar.
Asırlardan beri yazılı olmayan yasa, Türk devlet toplumlarında ‘TÖRE’ dir. O kadar ki ‘ Devlet gider, töre kalır.’ Sözü söylenmiştir.” (Öğrt. Gör. Mehmet Zakir Sarıkaya, Bursa Tek. Üni. Atatürk İlke ve Ink. Tarihi Ana. B. D)
Devleti yöneten devlet başkanı, sultan veya bey nasıl olmalıdır? Devlet Yöneten Bey’in özellikleri:
Bey inançlı, adil, dürüst, affedici, cömert, sabırlı, vefakar, erdemli, mütevazi, dikkatli ve ihtiyatlı olmalı, aynı zamanda Bey tok gözlü ahlak ve haya sahibi olmalı, Bey kötü alışkanlıklara sahip olmamalı, Bey zulmetmemeli ve öfkesine hakim olmalıdır. Bey devlet yöneticileri ile istişare etmeli, işleri ehliyet ve liyakatli kişilere vermelidir.
KUTADGU BİLİG’TE DOĞRULUK-DÜRÜSTLÜK: İslam Dini devlet yöneticilerine Halkın canını, malını, dinini, aklını ve neslini korumasını emretmiştir. Yusuf Has Hacip’te eserinde bu hususlara geniş bir şekilde yer vermiştir.
Bey, kendi oğlu da olsa, taraf tutmamalı, herkese eşit ve adil davranmalıdır. Bu gün en çok çektiğimiz sıkıntıların başında adam kayırma, adam ayırma, yakın akraba-dost kayırma, adaletsizlik, haksızlık, partizanlık, ahlaksızlık; toplumu kamplara, kutuplara ayırma ve ayrıştırma gelmektedir. Bu Kutadgu Bilig’te şöyle anlatır:
“Doğruluk üzere, görürüm işi.
Ayırmam, bey olsa, kul olsa kişi. Gerçek oğlum veya yakın ve yolcu.
Gerek yerli veya konuk, geçici. Yasa karşısında, bana bir hepsi./ Kararlarımda fark, bulmaz hiç biri. Beyliğin temeli, gör, doğruluktur./ Doğru olsa beyler, iş sağlıklıdır.”
KUTADGU BİLİG’TE YASA, ADALET VE AHLAK: Yasa yapma ve yasaları adil bir şekilde uygulama Kutadgu Bilig’in vaz geçilmez esaslarındandır.
“ Bu göğün direği, doğruluk, yasa,/Yerinde durmaz gök, yasa bozulursa. İki şeydir ülke, bağı, kilidi,/ Biri yasa, biri, güvenlik, köklü. İl, yasayla artar, dünya düzelir,/Zulüm, il daraltır, dünya bozulur. Doğru ol, doğruluk üzre yap yasa./Ki uzasın beylik, dursun ayakta.
Kişiye faydasız, daima üzen/ Üç şey vardır, gör ey, güçlü yöneten. Kötü huyun biri, çok inat etmek./ Bir diğeri onun, yalan söylemek. Bir diğeri pintilik, aşağılatan./ Bunların üçü de, bilgisizlikten. Menfaat dileyen, insan mı olur,/ İnsan o ki, ele, faydalı olur. İki tür insana, katılma, ıra/ Karışır ortalık, katılırsan ona. Biri müfteri, gammazlık yapan,/ Biri ikiyüzlü, çıkarcı olan”
KUL HAKKI VE YÖNETİCİLERDE GÖREV ŞUURU: Ülkeyi yöneten Bey’in ‘ne ekerse onu biçeceğini’, kul hakkı yiyenlerin sonunun ne olacağı şöyle anlatılır: “Ne ekilirse yere, o biter yine,/Ne verilir ise, o geçer ele. Kişi malı alma, yeme, dökme kan,/Bu günaha inler, çıkar iken can.
Ülkende birisi, gece kalsa aç,/ Onu senden sorar, Tanrı, gözün aç. Çıkarın kollama, kolla milleti,/Ele yük yükleme, sen taşı yükü.”
İŞLERİN EHLİNE VERİLMESİ VE EMANET: Peygamber efendimiz ‘ İş ehline verilmezse kıyameti bekleyin’ buyurmuştur. Asırlardan beri işler maalesef ehliyetli-liyakatli kişilere verilmiyor. Bu gün de bu tür sıkıntılar giderek artıyor. Bu konu da Kutadgu Bilig ne diyor:
-2-
“Ey bey, işi işten anlayana ver,/ Ehil, doğru, dürüst, olanına ver. Eğer bey, ehline, vermezse işi,/ Ehliyetsiz kendi, değil o kişi. Yönetir, bilgisiz, cahil, ardından,/Bozulur bütün iş, kopar toz, duman. Emanet yükledi, Tanrım boynuna,/Kolla emaneti, soracak sana.”
MİLLETİN, DEVLETİ YÖNETENLERDEKİ HAKKI NELERDİR? : Sultan’ın millet için yerine getirmesi gereken görevleri nelerdir? Bu dikkate değer bir husustur. Şöyle ifade ediliyor: “Milletin hakkı var, sende üç tane;/Bu hakkı öde sen, düşme güçlüğe. Birisi temiz tut, ülkede gümüş!/Ayarını gözet, ey ilmi geniş. Diğeri!, millete doğru yasa ver,/Biri diğerine, zulmederse gör. Üçüncü, emin tut, bütün yolları,/Temizle, eşkıya ve haydutları.”
DEVLETİ YÖNETENLERİN, MİLLETTE OLAN HAKKI NELERDİR? : “ Millet üzerinde, senin üç hakkın,/İste sen onlardan ve aç kulağın. Bir emirlerine, değer versinler,/Ne söylersen hemen, onu yapsınlar. İki kısmasınlar, hazine hakkı,/Ey cömert, ödensin, gelince vakti. Üçüncü, düşmana düşman olsunlar,/Sevdiğin kim ise, onu sevsinler. Ödemiş olursun, sen haklarını;/ Onlar da ödemiş, olur hakkını.”
Kutadgu Bilig, siyasetçilere hitap eder. Siyaset, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olarak devleti ve milleti idare etmenin ilim ve sanatıdır. Siyasetçinin görevi birleştirmek, barıştırmak, anlaştırmak, kaynaştırmaktır. Siyasetçi, milletini ortak projeler, hedefler, ortak idealler etrafında toplayan liderdir. O tam bir, Devlet Adamıdır.
KAYNAK: Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, Kültür Bak. Yay. Yusuf Has Hacip, Fikri Silahtaroğlu
