Islak mendillerin oldukça geniş bir kullanım alanı var hayatımızda. Gerek dış ortamlarda, gerekse kapalı mekanlarda. Hatta vücudumuzda ve evimizde değmediği yer kalmadı desek yeridir.
Gezdik tozduk. Dışarıda yemek yiyeceğiz. Elleri silelim. Hop, ıslak mendil.
Yemeği yedik, afiyet şifa olsun. El ağız silelim. Hop, bir ıslak mendil daha.
E yemeğin üstüne çay da içmeyelim mi? (Fikrimi sorarsanız içmeyiniz, demir emiliminiz azalmasın J). Garson gelinceye kadar masadaki kırıntıları şöyyyle bir alıvereyim. Bi’ ıslak mendil daha.
Aaaayyy çocuğum, oraya el sürülür mü? Tez bir ıslak mendil verile!
Şurası tozlanmış mı? Hoop, bir ıslak mendil, işlem tamam.
Bebeğin bezi değişecek… Nerede bizim ıslak mendil?
…
Islak mendil olmadan önce tüm bu işleri nasıl hallediyorduk, çoğu kişi unuttu sanki.
Islak mendil büyük bir kullanım kolaylığı sağlıyor, kabul ediyorum. Suya sabuna dokunmadan, kimi zaman yerinden kalkma zahmetine girmeden temizlik algısına bizi kavuşturan bir nesnenin icat edilmesi faydalı gibi görünüyor. Bir de içindeki sentetik parfümü yok mu… Bekletilmiş ıslak bez gibi kokmayan bir türeviyse elinizdeki, şahane (?!). Bazılarının parfümü fena kokmuyor hani, o da kabul. Peki birkaç saniye sürecek olan keyfiyet için ıslak mendil kullanmak bu kadar masum bir tercih mi?
Islak mendillere iki başlıkta değinmek sanırım yerinde olacak. Bir, sağlık. İki, çevre.
Sağlık ile başlayalım. Uzmanlar ıslak mendillerin içerisinde insan sağlığı açısından en hafif yan etkisi alerji olmak üzere yanık, egzama, akne, karaciğer, böbrek, merkezi sinir sistemi hasarına varabilecek etkileri bulunan kimyasalların yer alabileceğini (hatta aldığını) belirtiyor. Üretici firmalar ise ürünlerinin gerekli testlerden geçirildiğini ve sağlığa zararlı herhangi bir madde yer almadığını iddia ediyor.
Markaya göre içerikler değişiklik göstermekle birlikte benzyl benzoate, sodium benzoate, propylene glycol, triclosan, benzl alcohol, polyquaternium 7 gibi pek çok farklı bileşen ıslak mendillerin içeriğinde yer alıyor. Detaylı inceleme için Gıda Güvenliği Hareketi’nin internet sitesine göz gezdirebilirsiniz. (1)
Hastane çalışanlarının el hijyeni için kullandıkları temizleyici ürünlerle ilgili yapılan bir tez çalışmasında şu ifadeler yer alıyor: “… sonuçlarımıza göre normal ıslak mendiller etkinlik açısından su ve sabunla yıkamanın gerisinde kalmaktadır. Su ve sabunla yıkama geçici florayı tam olarak ortadan kaldırabildiği halde ıslak mendillerle yapılan temizlik sonrasında ellerde fazla miktarda kontaminant bakteriler kalmaktadır. Islak mendillerin yerleşik flora üzerindeki etkileri de su ve sabuna göre daha düşük derecede kalmaktadır. Bizim bulgularımız dışında alkolsüz ıslak mendillerin mikrobiyolojik etkinlikleri ile ilgili bir çalışmaya rastlayamadık.” (2)
Aynı tez çalışmasında “alkol içeren mendiller, genellikle az miktarda alkol içerir ve geçici flora üzerinde su-sabun ile yıkamaktan daha etkili değildir” ifadesi de yer alıyor. (3, 4, 5).
Islak Mendiller Geri Dönüşmüyor
Gelelim ikinci başlık olan ıslak mendilin çevre ile olan ilişkisine. Islak medillerin üretiminde doğal lif grubundan özellikle selüloz tercih edilirken, keten, jüt, ipek, kenevir ve bambu da bu amaçla kullanılabiliyor. Yapay lif grubundan ise poliester, poliamid, polietilen, polipropilen gibi sentetik liflerin yanında poliolefinlerden, polietilen, poliamid, polivinilalkol (PVA) ıslak mendil kumaşlarının üretimi için kullanılıyor (6, 7, 8).
Çevremde gözlemlediğim kadarı ile geri dönüşüme katkı sağlamak isteyen kişiler ıslak mendilleri genellikle kağıt geri dönüşüm kutularına atmayı tercih ediyor. Halbuki ıslak mendiller maalesef geri dönüşüme tabi değil. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan İdari ve Ticari Binalar İçin Sıfır Atık Uygulama Rehberi’nde ıslak mendiller “geri dönüşmeyen evsel atıklar” konteynerine atılması gerekir sınıflamasına dahil edilmiş (9). Şu an kullanım alanı pek yaygın olmayan, oldukça koyu renk gri konteynerlere atılması öngörülüyor yani. Islak mendil, izmarit, çiklet, porselen tabak, süprüntülerle aynı konteynere atılabilecek vasıfta sınıflandırılmış. Sıfır Atık Taslak Yönetmeliği’nde de ıslak mendiller evsel atıklarla aynı konteynere atılabilir olarak sınıflandırılmış (10). Bu kadar uzun lafın özeti şu aslında; ıslak mendiller geri dönüşüme tabi olmaksızın çöp depolama sahalarına taşınarak gömülüyor. Ve zaman içerisinde içindeki doğal ve sentetik tüm bileşenler toprağa karışıyor. Doğadaki madde döngüsü mantığı da bilindiği üzere şu şekilde çalışıyor: bir madde toprağa, suya karıştıktan sonra bitki ve hayvan bünyesine daha sonra da insana geçiyor. Çöpe atıp bir şekilde kurtulduğumuzu düşündüğümüz atıklar da bir şekilde dönüp dolaşıp aslında yine bize ulaşıyor.
Islak Mendilden Önce Nasıl Çözüm Bulunuyordu?
Önceden de yazmıştım aslında, dedem nenem zamanında insanoğlu nasıl çözümler buluyormuş? İnsana ve doğaya mümkün olduğunca zarar vermeden ve israf etmeden nasıl bir hayat sürülüyormuş? Bunu yeniliğe ayak uydurmayalım, hep eski mantıkla bakalım anlamında demiyorum. Dedem nenem zamanında –tüketim anlamında kullanılan çözümlerin- günümüz dünyasındaki popüler karşılığı “sürdürülebilirlik” bence. Sürdürülebilirlik kavramı hemen her yerde karşımıza çıkmaya başladı. Bir tercihin sürdürülebilir olabilmesi için insana ve doğaya zararı olmayıp, ekonomik olması en temel ön koşullar denebilir kabaca.
Islak mendil piyasaya sürülmeden evvel;
Lokantada, evde yemek yedikten sonra, dış ortam gezmesinden dönünce, çocuğumuzun elleri kirlendiğinde eller su ve sabun ile yıkanıyordu.
Kıyıda köşede bir kir, toz görünce temiz bir bez ıslanıp o şekilde temizlik yapılıyordu.
Ayakkabımız kirlendiğinde temiz ve nemli bir bezle temizliği yapılıyordu.
Bebeğin altını değiştirirken ılık su ve temiz bir pamuklu kumaş kullanılıyordu (Kabul etmem gerekiyor ki bu iş kaleminde ıslak mendilin eline su dökebilecek bir ürün bilmiyorum ben henüz. Ama içeriğindeki maddelere bakınca da, tazecik bebeğin cildine ıslak mendil değdirdiğim günleri düşünüp vicdan azabı çekmiyorum desem yalan olur).
Örnekler çoğaltılabilir.
Bu uygulamalarda işin aslında “yeniden kullanım”a katkı sağlayan bir tarafı da oluyordu. Eskiyen kıyafetler düzgünce kesilip kenarları teyelleniyor ve üstte yazdığım işlemleri yaparken kullandığımız bez rolünün aktörü olabiliyordu. Tüketim mantığına geçip her şey raftan alınması elzem bir metaya dönüştükçe, bizden önce bu yollardan geçen ve iyi/kötü tecrübeler kazanmış batılı toplumların DIY (Do İt Yourself/Kendin Yap) projelerinde görür oluyoruz eskimiş bir tişörtün kesilip biçilip bir temizlik bezine dönüşebileceğini…
Allah’ın bildiğini kuldan saklayacak değilim. Bir dönem ben de epeyce ıslak mendil tükettim, çok farklı amaçlarla. İçeriğindeki maddelerden hep işkillensem de kullanım kolaylığı cazip geliyordu. Birkaç ay önce ıslak mendillerin geri dönüşüme uğramadığını geç de olsa öğrenince, neresinden tutsam elimde kaldığını ve sürdürülebilir bir çözüm yolu olmadığını hissettim.
Şu an itibari ile kullanım miktarını tamamen sıfırlayabilmiş değilim. Ama azaltma anlamında ciddi yol kat ettiğimi kendi adıma sevinerek söyleyebilirim. Kendimce uyguladığım çözümleri sıralayayım:
Eskimeye yüz tutan pamuklu bir çarşafımız vardı. Annem sağ olsun ondan bir sürü çeşitli ebatlarda parçalar kesti ve basit bezlerim oldu. Bu parçalardan biri ile siliyorum yemek masasını artık. Islak mendile elveda… Her gün 3 öğün masa silsem, 1 ayda 90 adet ıslak mendil kullanmam gerek. Her köşe başında şubesi mevcut zincir marketlerdeki ıslak mendil paketleri sanırım 100 adet mendil barındırıyor. Sırf yemek masası için kullanılacak 1 paket ıslak mendil… Yıl 12 ay… Binlerce hanede/iş yerinde ıslak mendil kullanılıyor. Bu tüketimi göz önünde bulundurunca devasa bir rakam, hacim, üretimle gelen kaynak israfı, atık ve toprağa karışacak kirlilikten bahsetmek gerek…
İşyerinde masam biraz tozluydu. Bez getirmeyi unutmuşum. Kötünün iyisi, kağıt havluyu ıslatıp öyle sildim. Kolonya da olsaydı, daha bir pür-i pak olabilirdi tabi. J
Çocuk türlü aktivite ile elini kirletti diyelim. Üşengeçlik bir yana, marş maş lavaboya. Dış mekan gezileri için acil durumlarda kullanmak amacıyla yanıma birkaç tane ıslatılmış, belki biri de hafif sabunlanmış bez almayı planlıyorum. Ama henüz uygulamaya geçemedim.
Lokantada bir şey yiyeceğiz yada yedik, ellerimiz kirli. Islak mendil kullanmak yerine, lavaboya gidip ellerimizi yıkıyoruz.
Pek çok duruma göre çözüm önerileri geliştirilebilir pek tabi. Ben aklıma geldiği kadarı ile kısaca paylaşmak istedim. Hızlı hayat şartlarında ıslak mendil kullanımını sıfırlamak her daim mümkün olmayabilir. Ama şartlarımız uygun olduğunda, mümkün olduğunca kullanım miktarını illa ki azaltacak çözümler olacaktır. Hem sağlığımız, hem doğa hem de israfın önüne geçebilmek için bir yerlerden başlamak lazım.
Kaynaklar
- http://www.gidahareketi.org/NewsPrint.aspx?Id=213&ModuleName=haberleri
- Erdoğan B. Piyasada Satılan Islak Mendillerin Mikrobiyolojik Açıdan Değerlendirilmesi (Yayınlanmış. Yüksek lisans Tezi). 2010
- Marples RR et al. A laboratory model for the investigation of contact transfer of micro-organisms. Journal of Hygiene (Cambridge), 1979, 82:237-248.
- Jones MV et al. The use of alcoholic paper wipes for routine hand cleansing: results of trials in two hospitals. Journal of Hospital Infection, 1986, 8:268-274. 72. Butz AM et al. Alcohol-impregnated wipes as an alternative in hand hygiene. American Journal of Infection Control, 1990, 18:70-76.
- Butz AM et al. Alcohol-impregnated wipes as an alternative in hand hygiene. American Journal of Infection Control, 1990, 18:70-76.
- Amundson,J., D., . Hendrickson,W., A., Drath,D., J., . Rueb, C., J., Finney, J., M., (2012), Microencapsulated delivery vehicle having an aqueous core. US Patent No: 8192841 B2.
- Marsh, R., G.,Duderstadt, J., M., (2015), Cleansing composition and a wet wipe comprising the same, US Patent No: 8940675 B2.
- Touchet, Y., L., Radovanovich, P., M., (1994), Antimicrobially effective aqueous solution and preserved wet wipes using same, EP Patent No:0 619 074 Al.
- https://webdosya.csb.gov.tr/db/bartin/menu/sifir-atik-uygulamarehberi_20180424090214.pdf
- https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/icerikler/s-f-rat-kyontslk_20181022-20181023131043.pdf
