Johnny, kendisine bahşedilmiş çocuk “gifted child” denen, IQsu 140 olan 9 yaşında bir ilkokul öğrencisidir. Johnny’nin pek az arkadaşı vardır çünkü zayıf sosyal yetenekleri vardır. Johnny’nin hakkında konuşacağı sosyal hobileri yoktur, okulun dışında da başka bir etkinliği yoktur. Sahip olduğu yüksek IQsuna rağmen mükemmel bir öğrenci değildir.
IQsu 120’dir ama “bahşedilmiş çocuk” olmak için diğer IQ özelliklerine sahip değildir. Davy sporda çok iyidir ve hatta okulundaki en iyi futbol oyuncusudur. Aynı zamanda trombon da üflemektedir ve hatta ilkokuldaki en iyi trombon üfleyicisidir de. Öğretmeni eğer müzik yolunu seçerse bu alanda kariyerinin parlak olacağına inanmaktadır. Davy çok popülerdir ve sınıfındaki öğrencilerin performanslarına göre değerlendirildiğinde en iyi üç öğrenci arasında bulunmaktadır.
Bu durumda kim bahşedilmiş çocuktur? Johnny mi? Davy mi? Her ikisi de mi? Hiçbiri mi?
“BAHŞEDİLMİŞ ÇOCUK”SIFATININ VERİLİŞİNDE GÖRÜŞ FARKLILIKLARI
“Bahşedilmiş çocuk” sıfatını verebilmek için bu sorulara cevap verirken dört konunun akılda tutulması gerekir. Genelde hangi çocukların “bahşedilmiş çocuk” olduğunu sorarız. Cevap bağlı bulunulan kriterlere göre değişir. Ancak tek bir mutlak veya “doğru” kriter kümesi yoktur. Öncelikle, bu tür sıfatları kullanabilmek görüş meselesidir, başka bir şey değildir ve bu sıfatların nasıl kullanılması gerektiği hakkında görüş farklılıkları vardır.
İkinci olarak, bu sıfat daha genel veya özel olarak kullanılabilir. “Bahşedilmiş çocuk”u vurgulayan daha genel bir ifade yaygın kullanılır. Bir çocuk ya “bahşedilmiş çocuktur” veya değildir. Bu görüşe göre, “bahşedilmiş bir çocuk”ta genel olarak geniş çaplı bahşedilmiş özellikleri vardır. “Bahşedilmiş çocuk”u vurgulayan daha özel bir yaklaşım, bir insanla potansiyel olarak sınırlı olması veya pek çok sınırlı özelliğin bulunmasıdır. Mesela, sözel yetenek, yazma yeteneği gibi… Aslında pek çok başarılı bilimsel yazar aynı zamanda bilimkurgu yazarıdır veya tam tersi de doğrudur.[1]
Üçüncü olarak, “bahşedilmiş çocuk” sıfatı zamana veya mekâna göre de değişiklik gösterebilir. Geçmiş zamanlarda, bir çocuğun, Yunanca veya Latince öğrenme yeteneği önemli bir “bahşedilmiş çocuk” göstergesi olarak kabul edilirdi. Günümüzde ise, bu tür bir yetenek nispeten daha az değerlidir. Benzer şekilde, Tanzanya’daki bir çocuğun “bahşedilmiş çocuk” sıfatını almasına sebep olan avlanma ve toplama gibi yetenekleri Los Angeles’da farklı algılanacaktır.
Dördüncü olarak, “bahşedilmiş çocuk” kavramı açıklayıcı teoremlerden teoremlere farklılık gösterir.
DÜNYADA “BAHŞEDİLMİŞ ÇOCUK” EĞİTİMLERİ
Tüm dünyada bahşedilmiş çocukları tespit etme ve bu çocukların eğitimi için değişik teknikler kullanılmaktadır. Yazımızda ise ABD, Rusya ve Almanya’daki uygulamalarından bahsedilmiştir.
ABD’deki Uygulamalar: ABD’de bahşedilmiş çocukları tespit ve onların eğitimi konusunda farklı teknikler uygulanmaktadır: bağlantı modeli (Linking practice), üç halka modeli (three ring model) bunlardan en yaygın olarak kullanılanlarıdır.
Eğitimcilerin hala neden IQ testlerini kullanmayı tercih ettiklerini izah eden iki sebep vardır:
Öncelikle bu testlerin uygulanabilme imkânları vardır. Eğitimciler ucuz, geçerli ve güvenilir testleri kullanmak istemektedirler.
Pek çok IQ testi bu kriterleri sağlamaktadır. (Gottfredson, 1997; Jensen, 1998; Walberg, 1984). Dahası, IQ testleri, psikomoetrik merkezli araştırmacıları tarafından büyük ölçüde kabul edilen CHC testine dayanır. Zeka araştırmacıları tarafından, “bahşedilmiş çocuk”u izah eden başka hiçbir modern teori IQ testleri kadar kabul görmedi. Tanımlama süreci, pek çok okulda yapılan IQ testleri ile uyuşmaktadır. IQ testleri akademik başarıyı tespit etmedeki etkin tahmin yöntemleridir. Buna ilave olarak, çocukların genelde başarılı olmalarını amaçlayan pek çok bahşedilmiş çocuk eğitim programı, çocukların kritik düşünme becerilerini geliştirmeyi öğretileceği çocukları aynı odaya koymayı tavsiye ederler.
Rusya’daki Uygulamalar: Rusya’da bahşedilmiş çocukları bulmak üzere olimpiyatlar düzenlenmektedir. Olimpiyatlar, değişik skolastik disiplinleri içeren festivaller, çocukların yaratıcı zekalarını ve yeteneklerini göstermeleri düşüncesiyle oluşturulmaktadır. Olimpiyattaki seçmeler, tüm ülke çapında farklı seviyelerde yapılmaktadır. Her bir seviyede, aynı zamanda çocuklar, panelin jürisi tarafından sonuçları değerlendirilen aynı yazılı değerlendirmelere tabi tutulurlar. Senelik olarak yapılan olimpiyatlar skolastik yeteneklere odaklanırken, Isskustvo Deti Festivali (Sanat ve Çocuk Festivali) de genç müzisyenlere, sanatçılara, şairlere ve diğer yetenekli çocuklara odaklanır. Diğer festivaller, Odarennye Deli (Bahşedilmiş çocuk) programı, bilgisayar mühendisi, mühendis, mimar bulmaya yöneliktir. Bu tür festivaller, çocukların yeteneklerini diğer çocuklar paylaşmalarına imkan tanır. Bu çocuklara aynı zamanda sosyal ağ oluşturma imkanı da sağlar. Bu festivallere ilave olarak, çocukların yeteneklerini geliştirmeleri için belirli sayıda özel yetenek okulu da vardır. İkincil seviyede (12 yaş ve üstü), çocukların 7:30’dan 23:00’a kadar eğitim görebildikleri skolastik eğitimin verildiği okullar vardır.
Almanya’daki Uygulamalar: Almanya’da bahşedilmiş çocukları tespit etmede kafa karışıklığının olduğu dönemler vardı. (Bartenwerfer, 1978). Kademeli olarak, tanımlamanın yapılmasının gerekliliğini hissettiler ve bugün Almanya’da özel yetenekleri tespit etmek üzere çeşitli programlar uygulanmaktadır. 1988’de Bahşedilmiş Çocukları araştırma merkezi kuruldu. Çoklu faktör modeline (Mönks, 1992),göre, “bahşedilmişlik” IQ’ya bağlı değildir. Merkez, bir öğrencinin IQ’suna ilişkin raporları, öğretmenlerin, ailelerin görüşlerini ihmal etme konusunda fikir birliğine vardı.[2]
Almanya’da “bahşedilmişlik”i ölçmek üzere ENTER modeli(Ziegler & Stoeger, 2003) uygulanmaktadır. ENTER modeli sadece çocuğun mevcut durumunu ölçmekle kalmaz aynı zamanda da tanımlanan süreçte çocuğun gelişim potansiyelini de değerlendirir. ENTER modelinin beş safhası vardır: araştırma, daraltma, test, değerleme ve özetleme. İlk üç safhada çocuk hakkındaki bilgiler toplanır. Yetenek testlerine ilave olarak, aile hayatı, ilk gelişimler, okul tecrübeler, boş zamanlardaki aktiviteleri, arkadaşları hakkındaki bilgiler toplanır. İlk üç aşamada, amaçlar daraltılır.
BAHŞEDİLMİŞ ÇOCUK EĞİTİMİNİN GELECEĞİ
Richard Mayer, “bahşedilmiş çocuk” eğitiminin gelecekte daha başarılı olması için öncelikle bu kavramın iyi tanımlanması ve ölçülmesi gerektiğini belirtiyor. Benimsenen teorilerin açık ve ölçülebilir olmalarının gerektiğini ve özellikle bu kavramın kontrollü deneylere göre değerlenmesi gerektiğini anlatıyor.
[1] Scott Barry Kaufman Yale University, Robert J. Strenberk Tufts University, sy 71
[2] Scott Barry Kaufman Yale University, Robert J. Strenberk Tufts University, sy 85
